Bền bỉ nghiên cứu phục vụ dự án điện hạt nhân

Khởi động lại dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận không chỉ đánh dấu một dự án năng lượng quy mô lớn mà còn là dấu mốc khẳng định đất nước đã đủ năng lực bước vào lĩnh vực công nghệ năng lượng nguyên tử. Hành trình ấy gắn liền với những nghiên cứu nền tảng của nhiều thế hệ nhà khoa học, ngay cả khi dự án tạm dừng trong 8 năm.

Hoạt động nghiên cứu tại Viện Khoa học và Kỹ thuật hạt nhân (Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam). (Ảnh: HỮU TOÀN)

Khởi nguồn từ tầm nhìn chiến lược của Bác Hồ

Ngay từ năm 1955, trong chuyến thăm Liên Xô (cũ), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến thăm nhà máy điện hạt nhân đầu tiên trên thế giới tại Obninsk. Bức ảnh Bác Hồ thăm nhà máy điện hạt nhân này hiện được trân trọng treo trong phòng truyền thống của Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam, như một lời nhắc nhở thế hệ sau mong muốn của Người về phát triển khoa học, công nghệ, ứng dụng năng lượng nguyên tử vì sự phát triển bền vững đất nước.

“Lứa sinh viên chúng tôi được cử đi học ở Liên Xô (cũ) năm 1968, học 6 năm ngành điện hạt nhân. Lúc đầu, chúng tôi không hiểu vì sao được cử đi học ngành này. Đến khi Thủ tướng Phạm Văn Đồng sang thăm và trò chuyện, chúng tôi mới biết trong thời kỳ kháng chiến, lãnh đạo đất nước đã chuẩn bị nhân lực cho điện hạt nhân trong tương lai, đã tiếp thu, hiện thực hóa ấp ủ ấy của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Năm 1975, đất nước vừa giải phóng, những cán bộ đầu tiên được đào tạo bài bản ở Liên Xô (cũ) trở về đã cùng các cán bộ khoa học trong nước tiếp quản Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt, là cơ sở duy nhất khi ấy của Việt Nam trong lĩnh vực này”, Tiến sĩ Lê Văn Hồng, nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam nhớ lại.

Từ đây, một tập thể khoa học hạt nhân non trẻ, gồm những kỹ sư vừa tốt nghiệp ở nước ngoài cùng các trí thức Việt kiều trở về, bắt đầu khôi phục và nâng cấp Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt, hợp tác với Liên Xô (cũ) để tăng công suất và đưa cơ sở này vào vận hành ổn định. Cũng trong thời gian đó, Giáo sư Nguyễn Đình Tứ, Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam đã thành lập Phòng Điện nguyên tử, là nhóm nghiên cứu đầu tiên về điện hạt nhân. Những nghiên cứu sơ khai chủ yếu tìm hiểu công nghệ lò phản ứng trên thế giới, khảo sát các địa điểm tiềm năng ở Việt Nam đặt nhà máy điện hạt nhân trong tương lai.

Từ năm 1995, các nghiên cứu về điện hạt nhân ở Việt Nam mang tính chiến lược, bài bản hơn. Các nghiên cứu khẳng định, với tốc độ tăng trưởng kinh tế và nhu cầu điện năng, đến khoảng những năm sau 2020 Việt Nam sẽ cần bổ sung điện hạt nhân để bảo đảm an ninh năng lượng. Những kết quả này được củng cố qua nhiều đề tài quy mô lớn, huy động chuyên gia từ các viện nghiên cứu, trường đại học, tạo nền tảng khoa học vững chắc cho việc Quốc hội đưa điện hạt nhân vào quy hoạch phát triển quốc gia và thông qua chủ trương đầu tư Dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận năm 2009.

Đặc biệt, đóng góp quan trọng của các nhà khoa học là đánh giá lựa chọn địa điểm xây dựng nhà máy điện hạt nhân và xây dựng bộ Tiêu chí lựa chọn công nghệ điện hạt nhân, dựa trên hướng dẫn của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), và phù hợp với điều kiện đặc thù của Việt Nam. Đây không chỉ là cơ sở khoa học phục vụ giai đoạn chuẩn bị dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận, mà cả khi Việt Nam tái khởi động chương trình điện hạt nhân, giúp lựa chọn công nghệ hiện đại, an toàn, có kiểm chứng.

Với các nhà khoa học điện hạt nhân, kết quả nghiên cứu không chỉ dựa trên số liệu hay công nghệ, mà còn gắn với tâm huyết và trách nhiệm đối với tương lai đất nước. “Các kết quả nghiên cứu luôn được chúng tôi gửi lên cơ quan có thẩm quyền để tham khảo, quyết định, xuất phát từ ý thức sâu sắc rằng khoa học phải phục vụ con người, phải để lại một nền tảng vững chắc, an toàn cho thế hệ mai sau”, Tiến sĩ Lê Văn Hồng bày tỏ.

Nỗ lực âm thầm của các nhà khoa học

Năm 2016, khi Quốc hội quyết định tạm dừng Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận do điều kiện kinh tế chưa phù hợp, những người đã dành cả chặng đường dài nghiên cứu và đặt nền móng cho dự án không khỏi bất ngờ và nhiều tâm tư. Tuy vậy, với tinh thần trách nhiệm và tầm nhìn hướng tới tương lai của đất nước, họ vẫn lặng lẽ duy trì các nghiên cứu, sẵn sàng cho ngày điện hạt nhân trở lại trong chiến lược năng lượng quốc gia.

Tiến sĩ Trần Chí Thành, Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam chia sẻ, trong tám năm tạm dừng Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam vẫn luôn luôn giữ quan điểm điện hạt nhân là lựa chọn tốt cho Việt Nam trong tương lai, với nhiều bài viết nêu rõ quan điểm trên cơ sở khoa học và các nhà khoa học của Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam vẫn theo đuổi nghiên cứu về công nghệ và an toàn điện hạt nhân.

Trong thời gian đó, Tiến sĩ Lê Văn Hồng và các cộng sự tập trung cập nhật tài liệu của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế về công nghệ điện hạt nhân và các dự án điện hạt nhân đang triển khai ở nhiều nước.

“Chúng tôi theo dõi công nghệ điện hạt nhân dự kiến cho Ninh Thuận đang được triển khai ở các nước như thế nào, như ở Belarus, Bangladesh, xem có những khó khăn, thuận lợi gì, để sau này Việt Nam quay lại điện hạt nhân đã sẵn các bài học kinh nghiệm. Một việc nữa là nghiên cứu công nghệ tương lai gần, thiết kế trên mô hình máy tính lò hạt nhân mô-đun công suất nhỏ (SMR)… để xem chúng ta có thể tiếp cận công nghệ mới này trong tương lai hay không”, Tiến sĩ Lê Văn Hồng chia sẻ.

Bên cạnh đó, các nhà khoa học đã tính toán và phân tích an toàn, mô phỏng các hiện tượng có thể xảy ra khi nhà máy điện hạt nhân vận hành, thí dụ phân tích giả định một đoạn ống dẫn nước làm mát cho tâm lò bị vỡ khiến mất nước làm mát, có thể dẫn đến nguy cơ nóng chảy tâm lò thì phải xác định thời điểm các hệ thống an toàn bắt đầu hoạt động để ngăn chặn diễn biến sự cố, cũng như đánh giá hiệu năng của chúng.

Tiến sĩ Nguyễn Hào Quang, nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam khẳng định, điều may mắn đối với các nhà khoa học là kho tài liệu mở của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế cho phép tiếp cận nguồn thông tin cập nhật nhất về an toàn hạt nhân, công nghệ, xử lý chất thải và nhiên liệu. Nhờ kênh này, toàn bộ cán bộ nghiên cứu đều có thể truy cập để duy trì và nâng cao năng lực chuyên môn.

Đáng chú ý, trong thời gian tạm dừng dự án, nhóm của ông đã thực hiện đề tài cấp Nhà nước về đánh giá phát tán phóng xạ trong trường hợp xảy ra sự cố nhà máy điện hạt nhân. Nguồn phát tán được giả định theo kịch bản tồi tệ nhất, lấy từ sự cố hạt nhân Fukushima Daiichi (Nhật Bản, năm 2011) nhằm xác định những khu vực và ngành nghề bị tổn thương do sự cố. Quá trình nghiên cứu đã giúp hình thành một đội ngũ nhân lực chuyên sâu, làm chủ các công cụ mô phỏng, đủ năng lực xác định vùng nhiễm xạ, mức độ ô nhiễm, nhu cầu sơ tán dân và mức ảnh hưởng tới các ngành kinh tế.

Khởi động lại dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận không chỉ đánh dấu một dự án năng lượng quy mô lớn, mà còn là dấu mốc khẳng định đất nước đã đủ năng lực bước vào lĩnh vực công nghệ đỉnh cao năng lượng nguyên tử.

Giá trị của các hướng nghiên cứu nói trên đến nay vẫn còn nguyên, trở thành cơ sở khoa học để kiểm chứng các giai đoạn của Dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận.

Tiến sĩ Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ nhận xét, trong suốt 8 năm dự án tạm dừng, dù Nhà nước không tập trung đầu tư, đào tạo nhân lực cho lĩnh vực này, các nhà khoa học của Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam vẫn âm thầm củng cố đội ngũ. Quốc gia nào sở hữu nhà máy điện hạt nhân và một lực lượng cán bộ hạt nhân mạnh thì quốc gia đó có vị thế khác biệt.

Trong khu vực ASEAN, Việt Nam có những lợi thế nhất định, nhất là với Lò phản ứng nghiên cứu Đà Lạt đã vận hành an toàn tuyệt đối và cung cấp nhiều sản phẩm phục vụ phát triển kinh tế-xã hội. Đây chính là minh chứng rõ ràng cho năng lực và tâm huyết của đội ngũ cán bộ Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam trong việc hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chính trị được Đảng, Nhà nước và Bộ Khoa học và Công nghệ giao phó.

Với những nỗ lực âm thầm của các thế hệ nhà khoa học, điện hạt nhân Việt Nam đang bước vào một giai đoạn mới với nền tảng tri thức, công nghệ và nhân lực đã được rèn luyện kỹ lưỡng, tiếp tục đào tạo đội ngũ cán bộ kế cận, sẵn sàng cho sứ mệnh bảo đảm an ninh năng lượng và phát triển bền vững đất nước.

THANH QUÝ

Nguồn: https://nhandan.vn/ben-bi-nghien-cuu-phuc-vu-du-an-dien-hat-nhan-post902534.html